Test MSI MEG Z690 UNIFY: Królewska płyta główna dla Intel Alder Lake

Najnowsze procesory w ofercie Intela to 12. generacja, czyli rodzina o nazwie Alder Lake-S. Jej premiera rozbita była na dwie części. Wpierw w listopadzie 2021 roku doczekaliśmy się droższych, odblokowanych jednostek z możliwością podkręcania, a następnie na początku 2022 roku pojawiły się tańsze, zablokowane propozycje.

MSI MEG Z690 UNIFY nie straszne najszybsze pamięci RAM DDR5

Oczywiście jak to zwykle bywa, tak i tym razem potrzebna była zmiana płyty głównej. Nie tylko ze względu na nowe, większe gniazdo CPU w postaci Intel LGA 1700, ale również zatrzęsienia nowości. Niebiescy bowiem zaoferowali nam litografię 10 nm, hybrydową architekturę big.LITTLE, wsparcie pamięci RAM DDR5 i interfejsu PCI Express 5.0 oraz wiele, wiele więcej.

Nowe platformy korzystają z jednego z czterech głównych chipsetów – Intel H610, B660, H690 lub Z690. Jest co prawda jeszcze Intel Q670, ale nie stworzony został z myślą o rynku konsumenckim. Dzisiaj skupimy się na Intel Z690, a dokładniej na topowej płycie głównej prosto z Tajwanu, która go wykorzystuje. Jest to jedna z lepszych, jak nie najlepsza, platforma dla Intel Alder Lake-S. Mowa o modelu MEG Z690 UNIFY od MSI.

MSI MEG Z690 UNIFY to płyta główna w formacie ATX, która stworzona została z myślą o entuzjastach. Obsługuje ona oczywiście wszystkie procesory z 12. generacji, ale najlepiej sprawdzą się tutaj odblokowane jednostki, które mamy zamiar porządnie podkręcić. Ułatwić to ma rozbudowane UEFI, potężna i dobrze chłodzona sekcja zasilania, ekran POST, diody sygnalizujące czy fizyczne przyciski na laminacie. Nie zabrakło też rozbudowanego panelu I/O, szeregu akcesoriów, dobrego kontrolera sieciowego oraz topowego kodeka audio. Specyfikacja prezentuje się następująco:

• Format: ATX;
• Gniazdo: Intel LGA 1700;
• Chipset: Intel Z690;
• Sekcja zasilania: 21-fazowa, chłodzona;
• Laminat: 8-warstwowy, klasy serwerowej;
• Złącza PCIe: 2x PCIe 5.0 x16, 1x PCIe 3.0 x4;
• Złącza SATA: 6x SATA III;
• Złącza M.2: 4x PCIe 4.0 x4 2280, 1x PCIe 3.0 x4 2280;
• Kontroler sieciowy: 2x Intel I225-V (2.5 Gbps);
• Kodek audio: Realtek ALC4080;
• Panel I/O: Przycisk Clear CMOS i Flash BIOS, 2x USB 2.0, PS/2, USB 3.2 Gen 2x2 typu C, 7x USB Gen 3.2 Gen 2, 2x RJ-45, złącza antenowe, sześć portów audio;
• Inne: Radiatory dla SSD M.2, ekran POST, diody sygnalizujące, fizyczne przyciski, punkty pomiarowe, metalowy backplate, zewnętrzna antena WiFi i Bluetooth, wzmocnione sloty PCIe;
• Cena: około 2949 złotych

MSI MEG Z690 UNIFY przychodzi do nas zapakowana w czarny karton w formie walizki. Zobaczymy tutaj prócz nazwy modelu i logo producenta kolorowe zdjęcie produktu i skróconą specyfikację. W środku znajdziemy oczywiście płytę zabezpieczoną workiem antystatycznym oraz tekturową wytłoczkę. Prócz tego czeka na nas zatrzęsienie akcesoriów – całe niezbędne plus masa dodatkowego okablowania, zewnętrzne anteny od WiFI i Bluetooth, metalowy pendrive o pojemności 16 GB z oprogramowaniem (chociaż nowsze jest już dostępne na stronie MSI), wkrętak płaski i krzyżakowy w formie przywieszki do kluczy, szczoteczkę z dwiema końcówkami do czyszczenia podzespołów i/lub klawiatury, papierową instrukcję obsługi oraz zestaw naklejek. Zarówno ozdobnych, jak i z oznaczeniami na przewody.

Testowana płyta główna to standard ATX, dokładniej 305 x 244 milimetrów, a więc zmieści się w każdej popularnej obudowie komputerowej typu Mid Tower. Mamy tutaj do czynienia z czarnym, 8-warstwowym laminatem klasy serwerowej. Został on dodatkowo wzmocniony od tyłu aluminiową płytą, która poprawia też nieco odprowadzanie ciepła z VRM.

A skoro o sekcji zasilania mowa, to jest ona cyfrowa, 21-fazowa. Dokładniej w konfiguracji 19+2 (do 105 A). Spoczywają na niej ciężkie, aluminiowe, żebrowane radiatory  wspierane przez miedzianą, poniklowaną rurkę cieplną. Całość dopełnianą termopady o przewodności cieplnej 7W/mK, czyli jedno z najlepszych dostępnych na rynku rozwiązań. Procesor zasilany jest nie jedną, a dwiema wtyczkami typu 8-pin co zmniejsza obciążenie i temperatury złącza.

W przypadku chłodzenia nie zapomniano też o nośnikach danych – każde z pięciu złącz M.2 (cztery PCIe 4.0 x4, jedno PCIe 3.0 x4) doczekało się aluminiowego radiatora, który fabrycznie również posiada już wydajne podkładki termoprzewodzące. W porównaniu do płyt głównych dla procesorów AMD Ryzen chipset chłodzony jest pasywnie, a więc bezgłośnie.

Na PCB płyty głównej MSI MEG Z690 UNIFY najważniejsze ze złącz to cztery banki dla pamięci RAM w standardzie DDR5 – do 128 GB i do 6666+ MHz; dwa PCI Express 5.0 x16, które doczekały się metalowych wzmocnień dzięki czemu nie straszne im ciężkie karty graficzne; jedno zwykłe PCIe 3.0 x4 oraz sześć portów SATA III. Warto jednak podkreślić, że tylko cztery z nich połączone są z chipsetem Intel Z690, dwa zaś z układem ASMedia ASM1060. Jego wydajność jest nieco niższa.

Na koniec warto wspomnieć o dodatkach i pomniejszych funkcjach, a jest ich sporo. Część z nich skierowana do zwykłych śmiertelników, inne do zapalonych entuzjastów. Mowa między innymi o ekranie POST do wyświetlania błędów, diodach sygnalizujących problem z CPU/DRAM/GPU/rozruchem, fizycznych przyciskach Power i Reset na PCB, przełączniku BIOS, punktach pomiarowych, dwóch złączach dla podświetlenia RGB LED, sześciu złączach 4-pin dla wentylatorów oraz dwóch dodatkowych dla chłodzenia procesora i jednym dla pompy chłodzenia wodnego, zworkach czy wreszcie wyprowadzeniach dla przepływomierza oraz dwóch sond temperatury.

MSI MEG Z690 UNIFY posiada rozbudowane UEFI z dwoma trybami – podstawowym oraz zaawansowanym. Całość ma formę graficzną, a sterować można zarówno klawiaturą, jak i myszką. Poszczególne opcje zostały dobrze pogrupowane. Tym samym nawigowanie jest dość intuicyjne i nie powinno stanowić problemu nawet dla laika. Zwłaszcza, że większość opcji jest dodatkowo opisana w języku angielskim i to w dość prostych słowach.

Użytkownik może tutaj szybko odczytać najważniejsze informacje jak model zainstalowanego procesora, taktowania CPU i RAM, liczbę i pojemność nośników danych, temperatury podzespołów oraz prędkości obrotowe wentylatorów. Prócz tego można ustawić własne krzywe RPM, zależne od temperatury odczytanej z konkretnego czujnika – nie musi być to koniecznie CPU. Kolejność botowania z nośników danych lub innych źródeł też jest na wyciągnięcie ręki.

Najbardziej rozbudowaną sekcją jest oczywiście ta poświęcona overclockingowi, czyli podkręcaniu. Pozycji jest tutaj od groma – przygotujcie się na sporo scrollowania lub wciskania strzałki w górę i dół. Warto jednak podkreślić, że część z nich schowana jest do czasu włączenia trybu „ekspert”. Co możemy tutaj ustawić? Wszystko. Wymienianie wszystkich możliwości byłoby syzyfową pracą. Bawić się jednak możemy mnożnikiem CPU, BLCK, włączeniem profili XMP, wszelakimi napięciami, taktowaniami modułów RAM, trybem gear i opóźnieniami 1., 2. i 3. rzędowymi.

Są oczywiście też predefiniowane ustawienia OC procesora czy pamięci, które pozwolą na łatwe podkręcanie osobie dopiero zaczynającej swoją zabawę z overclockingiem. Z drugiej strony nie zapomniano też o entuzjastach – od zmian limitów poboru mocy (nawet do 4096 W), zmian limitów Tjmax (zabezpieczenia temperaturowego CPU), ustawienia pod bicie rekordów w benchmarkach czy dla osób wykorzystujących chłodzenie ciekłym azotem (lub jeszcze bardziej niszowo – helem).

Podsumowując MSI kolejny raz spisało się na medal w przypadku UEFI, udowadniając, że nie bez powodu są liderem na rynku płyt głównych. Całość jest rozbudowana, ale prosta w obsłudze. Zadowolony powinien być każdy typ użytkownika komputera. Co więcej wszelakie zgłaszane błędy i uwagi są poprawiane, ale wpadek Tajwańczycy mieli niewiele. Od premiery Intel Alder Lake-S w ubiegłym roku jak na razie pojawiły się tylko cztery wersje BIOSu.

W skład naszej platformy testowej wchodzą następujące podzespoły:

• Procesor: Intel Core i9-12900K
• Płyta główna: MSI MEG Z690 UNIFY
• RAM: ADATA XPG Lancer DDR5 (2x 16 GB, 5200 MHz, CL 38)
• Karta graficzna: GIGABYTE GeForce RTX 3050 Eagle
• Nośnik danych: ADATA XPG GAMMIX S70 Blade (1 TB, PCIe 4.0 x4 NVMe)
• Zasilacz: Cooler Master V850 GOLD v2 White Edition
• Obudowa: Cooler Master H500P Mesh White ARGB
• Chłodzenie: Arctic Liquid Freezer II 360 A-RGB
• Pasta termoprzewodząca: SilentiumPC Pactum PT-4

Intel Core i9-12900K to 16-rdzeniowa i 24-wątkowa konstrukcja, która do niedawna pozostawała topowym modelem 12. generacji. Mamy tutaj do czynienia z 8 dużymi rdzeniami typu „Performance”, a więc wysoko wydajnymi oraz 8 małymi typu „Efficent”, stawiającymi na energooszczędność. Domyślnie mowa o taktowaniu 3,2/2,4 GHz (rdzenie P/E) i do 5,2/3,9 GHz w trybie Turbo dla wybranych rdzeni, wszystko przy TDP 125 W (bazowo) i MTP 241 W (Turbo).

W naszym przypadku udało się osiągnąć stabilne 5,1 GHz dla wszystkich rdzeni P oraz 3,9 GHz dla wszystkich rdzeni E przy napięciu 1,285 V. Wyższe wartości jak 5,2 GHz i 4,0 GHz również nie stanowiły problemu pod względem stabilności, ale nasze AiO 360-milimetrowe nie było w stanie zapewnić odpowiednich temperatur (poniżej 100°C). Przy 5,1/3,9 GHz najcięższy scenariusz ze sztucznym obciążeniem wszystkich rdzeni i wątków wraz z instrukcjami AVX2 to było około 98°C, w zwykłych grach i programach nie przekraczałem ~80°C.

Jeśli chcielibyśmy iść na rekord w GHz to zawsze zamiast OC wszystkich rdzeni można pobawić się ustawieniami Turbo dla poszczególnych „jajek”. Wtedy możliwe jest osiągnięcie nawet 5,7 GHz dla jednego rdzenia. W 2022 roku będzie to jednak raczej bezcelowe. Obecnie bardzo mało aplikacji lub gier korzysta tylko z jednego wątku, większość zadań rozkładana jest na kilka rdzeni.

Moduły RAM ADATA XPG Lancer DDR5 udało mi się podkręcić z 5200 MHz CL 38 do 5600 MHz CL 40 przy ustawieniach Gear 2. Wymagało to jednak zwiększenia napięcia z 1,2 V do 1,35 V. Nie jest to spektakularny wynik i kolosalna różnica, ale zawsze to lekki skok wydajności oraz oszczędność pieniędzy. Po prostu to okolice maksimum tych modułów, bowiem MSI MEG Z690 UNIFY i nasza sztuka Intel Core i9-12900K nie miały problemu z uruchomieniem się przy wykorzystaniu innych, nieredakcyjnych modułów RAM od innego producenta, tj. 6000 MHz CL 40.

Poczynione starania w zakresie podkręcania pozwoliły na uzyskanie zdecydowanie wyższego wyniku w programie Cinebench R23 w teście wydajności wielowątkowej. Zamiast około 27 400 punktów zanotowaliśmy średnio 28 730 punktów. Zaś w programie 3DMark w teście „CPU Profile” wydajność wszystkich wątków podskoczyła z 11 900 punktów i 29,4 ms do 12 250 punktów i 28,4 ms.

Podsumowując możliwości OC testowanej płyty głównej są spore. Zarówno pod względem kwestii hardware i tego co znajdziemy na laminacie, jak i software czyli UEFI. Opcji jest dużo, są one opisane i podzielone na te skierowane do nowicjuszy, jak i ekspertów. Na plus zaliczyć trzeba mocną, dobrze chłodzoną sekcje zasilania; przełącznik BIOS; możliwość zapisywania i wczytywania profili OC.

Wiele polskich portali technologicznych oferuje zatrzęsienie różnych pomiarów w grach i benchmarkach, podczas gdy moi zagraniczni koledzy po fachu od tego typu wyników raczej stronią. Mnie zdecydowanie bliżej do drugiego podejścia. W obecnych czasach płyta główna ma niewiele do powiedzenia pod względem wydajności – pierwsze skrzypce gra procesor, karta graficzna i moduły RAM. Zakładając, że nie kupujemy najtańszego modelu. To zresztą udowadniają wyniki, gdzie między producentem A i B czy poszczególnymi modelami w wysokim segmencie mowa o różnicach na poziomie błędu pomiarowego. To znaczy od kilku do kilkudziesięciu punktów, poniżej 1 FPS czy około pół sekundy różnicy.

Inna sprawa, że obecnie jesteśmy na etapie budowania naszej bazy wyników w Telepolis, która w ciągu następnych tygodni i miesięcy powinna sukcesywnie rosnąć. Aktualnie spojrzeć możemy tylko na osiągi MSI MEG Z690 UNIFY i trzeba przyznać, że tajwańska płyta główna nie ma się czego wstydzić.

W przypadku nośników danych, SSD podpięte do złącz SATA III były w stanie całkowicie wysycić ten interfejs. Przynajmniej w przypadku portów komunikujących się bezpośrednio z chipsetem Intel Z690, gdzie mowa była o odczycie sekwencyjnym na poziomie 556 MB/s i zapisie sekwencyjnym około 532 MB/s. Złącza, za które odpowiada kontroler ASMedia ASM1060 to nadal wysoka, acz zauważalnie niższa wydajność – około 404 MB/s dla odczytu i 431 MB/s dla zapisu.

Jednak MSI MEG Z690 UNIFY posiada aż pięć miejsc dla nośników półprzewodnikowych typu M.2, z czego cztery z nich to PCI Express 4.0 x4. Tutaj ADATA XPG GAMMIX S70 Blade 1 TB oferuje średnio 7043 MB/s dla odczytu sekwencyjnego i około 6302 MB/s dla zapisu sekwencyjnego. Testy przeprowadzane były w programie CrystalDiskMark 8.0.4 na próbkach o różnej wielkości (od 16 MiB do 64 GiB), w każdym przypadku przynajmniej pięciokrotnie. Następnie wyciągnięta została z tego średnia arytmetyczna.

W przypadku procesora i jego wydajności po OC na MSI MEG Z690 UNIFY udało nam się osiągnąć około 1950 punktów w teście jednowątkowym i 28 730 punktów w scenariuszu wielowątkowym w programie Cinebench R23. Prosty, acz popularny benchmark (wersja 17.01.64) z programu CPU-Z deklaruje zaś 826 punktów dla wydajności jednego wątku, oraz 11 909 punktów dla wielu wątków. Dla porównania konkurencyjny AMD Ryzen 9 5950X (16 rdzeni i 32 wątki) oferuje tutaj 648 i 11 906 punktów. W grze Sid Meier's Civilization VI mowa o średnim czasie tury na poziomie 7,47 sekundy. Zaś 3DMark Time Spy to około 6850 punktów (wynik zaniża nasze GPU), z czego w miejscach procesorowych mowa o 20 050 punktach, a w graficznych o 6120 punktach.

W przypadku czasu bootowania jest to wartość około 23,9 sekund. Liczyłem go od momentu wciśnięcia przycisku Power na obudowie, aż do pokazania się pulpitu. Pomiar przeprowadzany był dziesięć razy z użyciem stopera, następnie wyciągnięta została średnia arytmetyczna.

Na koniec zostaje nam pobór mocy, który dla wielu użytkowników może być kluczowy w przypadku drożejącej energii elektrycznej. Mowa o wartości dla całego komputera, z wyłączeniem monitora. Pomiar dokonany był przy wykorzystaniu markowego watomierza, a wyniki wyglądają jak w tabeli powyżej. Skok poboru po OC jest niewielki - wynosi około 30-35 W.

MSI MEG Z690 UNIFY nie ma już przed nami tajemnic. Obejrzeliśmy ją wszerz i wzdłuż, podobnie sprawa wygląda z testami syntetycznymi i praktycznymi. Zgodnie z obietnicami Tajwańczyków jest to topowa platforma dla procesorów Intel Alder Lake-S. Producent zdawał się nie oszczędzać tutaj pod żadnym względem, a efekcie dostajemy konstrukcję klasy premium. Udowadnia to mocna, 21-fazowa, chłodzona sekcja zasilania, najlepszy dostępny obecnie kodek dźwiękowy Realtek ALC4080 i dwa 2.5-gigabitowe kontrolery sieciowe Intel I225-V, nie zabrakło też łączności bezprzewodowej – WiFi 6E (802.11 a/b/g/n/ac/ax 2.4/5/6 GHz) i Bluetooth 5.2.

Oczywiście to tylko wierzchołek góry lodowej, a wymieniać mógłbym bez końca. Do wcześniejszych cech dochodzi jeszcze aż pięć złącz dla SSD M.2 PCIe, dwa wzmocnione metalowymi wstawkami złącza PCI Express 5.0 x16 dla kart rozszerzeń, ekran POST, fizyczne przełączniki oraz diody sygnalizujące na laminacie czy wreszcie nowoczesny i bogaty panel I/O. Brakuje tutaj złącz wideo, ale to można zrozumieć – przy wysokim OC przeważnie i tak wyłącza się zintegrowany układ graficzny.

Warstwa fizyczna to jednak nie jedyna mocna strona MSI MEG Z690 UNIFY. Nie można w końcu zapominać też o rozbudowanym, dopracowanym i intuicyjnym UEFI. Ma ono całe zatrzęsienie ustawień, które są sprytnie i wygodnie pogrupowane. Pozwala to na dobre OC zarówno procesora, jak i RAMu. Nie tylko przez zapalonych entuzjastów (i to takich stawiających na ciekły azot), ale również osoby początkujące i chcące się uczyć. Niemal wszystkie opcje są porządnie opisane. Nam bez problemu udało się podkręcić i CPU do 5,1/3,9 GHz na wszystkich rdzeniach, i pamięci RAM z 5200 do 5600 MHz. Limitem okazało się nasze chłodzenie procesora.

Jakby tego było mało to MSI rozpieszcza nas dodatkami, które znajdziemy w opakowaniu. Zewnętrzna antena od łączności bezprzewodowej, którą możemy postawić na biurku czy parapecie; ogrom potrzebnego (i nieco mniej) okablowania; pendrive; małe wkrętaki; pędzelek do czyszczenia podzespołów komputerowych czy zestaw naklejek. Dla jednych plusem, dla innych minusem będzie też całkowicie czarna, pozbawiona RGB LED stylistyka.

Oczywiście nigdy nie może być idealnie, a porządny sprzęt zawsze swoje kosztuje. W przypadku MSI MEG Z690 UNIFY cena w Polsce jest kosmiczna – około 2949 złotych. Nawet fani MSI mają tutaj twardy orzech do zgryzienia, skoro poprzednik – model z chipsetem Z590 – kosztuje około 1249 złotych. Oczywiście nowości jak obsługa modułów DDR5 i interfejsu PCI Express 5.0 swoje kosztują, ale czy aż tyle? W cenie 3000 złotych wielu Polaków składa cały komputer!

Tym samym zbliżamy się do ostatnich słów tej recenzji. MSI MEG Z690 UNIFY to płyta jak najbardziej warta polecenia, ale dla osób, które znają się na komputerach i planują solidne OC podzespołów. Jeśli nigdy nie wchodziliście do UEFI, a zamiast składać swoje zestawy komputerowe kupujecie tą usługę w sklepie to lepiej wyjdziecie na tańszych propozycjach. Różnice w cenie względem np. udanego MSI MAG B660 TOMAHAWK WiFi DDR5 za około 1039 złotych, który zadowoli 90% śmiertelników możecie wtedy przeznaczyć na lepszy procesor, kartę graficzną, nośnik danych czy pamięci RAM.

Ocena: 9/10

Zalety:

• Ekran POST, diody sygnalizujące i przyciski na PCB
• Mocna, chłodzona sekcja zasilania
• Rozbudowane i intuicyjne UEFI
• Stonowana, czarna stylistyka
• Wzmocnione złącza PCIe 5.0
• Wzorowa jakość wykonania
• Flagowy kodek dźwiękowy
• Łączność bezprzewodowa
• Rozbudowany panel I/O
• Radiatory dla SSD M.2
• Duży potencjał OC
• Pięć złącz M.2
• Brak RGB LED

Wady: