Zwroty online i niższe ceny? Nie uwierzysz, kto za tym stoi od 35 lat

Od Urzędu Antymonopolowego do kompleksowego stróża rynku

Początki UOKiK sięgają kwietnia 1990 roku, kiedy to w odpowiedzi na wyzwania transformacji ustrojowej i przejścia od gospodarki centralnie planowanej do wolnorynkowej, powołano Urząd Antymonopolowy. W czasach, gdy państwowe monopole ustępowały miejsca nowym mechanizmom rynkowym, kluczowe było stworzenie instytucji zdolnej do promowania konkurencji i zwalczania praktyk monopolistycznych. Pierwszym zadaniem Urzędu była kontrola koncentracji oraz zapobieganie antykonkurencyjnym zmowom i nadużywaniu pozycji dominującej.

Przełom nastąpił w 1996 roku, kiedy Urząd Antymonopolowy przekształcił się w Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, zyskując obecną nazwę i znacznie szerszy mandat – ochronę interesów konsumentów oraz nadzór nad Inspekcją Handlową. Jak podkreśla Prezes UOKiK Tomasz Chróstny:

35 lat UOKiK to historia przełomów – nie tylko dla Urzędu, ale przede wszystkim dla bezpieczeństwa i pozycji konsumentów w gospodarce rynkowej, która dziś jest nieporównanie lepsza niż 30, 15 czy nawet 5 lat temu.

Kolejne lata przyniosły dalsze rozszerzenie kompetencji: monitorowanie pomocy publicznej (2001), przeciwdziałanie nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej (2017) i zwalczanie zatorów płatniczych (2020). Ewolucję Urzędu napędzały również zmiany prawne, w tym kluczowe ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów z 2001 i 2007 roku (z istotną nowelizacją w 2015, wprowadzającą między innymi kary dla menedżerów czy ostrzeżenia konsumenckie) oraz ostatnia duża zmiana z 2023 roku, wprowadzająca obowiązek informowania o najniższej cenie z 30 dni przed promocją.

Od FSO do gigantów rynku: decyzje kształtujące rzeczywistość

Historia UOKiK to nie tylko zmiany legislacyjne, ale przede wszystkim tysiące postępowań i decyzji, które realnie wpłynęły na rynek. Już pierwsza decyzja Urzędu Antymonopolowego w 1990 roku, dotycząca drastycznych podwyżek cen Fiata 125 przez FSO, doprowadziła do obniżenia ceł importowych i otwarcia rynku motoryzacyjnego na konkurencję, co bezpośrednio przełożyło się na korzyści dla konsumentów.

W ostatnich pięciu latach (2020-2024) Prezes UOKiK wydał blisko 5000 decyzji i przeprowadził ponad 3200 postępowań. Wśród przełomowych spraw z tego okresu znalazły się między innymi:

• rozbicie zmowy cenowej i podziału rynku dealerów KIA (2024), skutkujące karami w wysokości niemal 408 mln zł,
• ukaranie spółek Veolia i PGNiG za zmowę na warszawskim rynku ciepła (2020), co chroniło mieszkańców stolicy przed zawyżonymi cenami ogrzewania, po raz pierwszy ukarano też menedżera,
• wydanie Rekomendacji dotyczących oznaczania treści reklamowych przez influencerów (2022), porządkujących zasady w dynamicznie rozwijającym się obszarze marketingu cyfrowego,
• potwierdzenie przez sąd decyzji dotyczącej Jeronimo Martins Polska (Biedronka) w sprawie nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej wobec dostawców rolno-spożywczych (2024),
• inicjatywa stworzenia zaleceń dla sektora bankowego mających ograniczyć ryzyko transakcji oszukańczych w Internecie (2024).

Więcej niż kary: edukacja, bezpieczeństwo produktów i współpraca międzynarodowa

Działalność UOKiK wykracza daleko poza nakładanie kar. To także szeroko zakrojone działania informacyjne i edukacyjne, pomoc konsumencka, monitoring jakości paliw, opiniowanie pomocy publicznej oraz kluczowa rola w zapewnianiu bezpieczeństwa produktów na polskim rynku. Koordynując pracę Inspekcji Handlowej, Urząd przyczynił się do wycofania ponad 224 tys. niebezpiecznych produktów w ciągu ostatnich pięciu lat. Laboratoria UOKiK zbadały w tym czasie tysiące próbek, weryfikując setki tysięcy parametrów. Urząd aktywnie uczestniczy również w europejskim systemie wymiany informacji o niebezpiecznych produktach RAPEX/Safety Gate.

UOKiK jest również ważnym graczem na arenie międzynarodowej, aktywnie działając w Europejskiej Sieci Konkurencji (ECN), Międzynarodowej Sieci Ochrony Konsumentów (ICPEN) oraz w ramach OECD. Prezes Tomasz Chróstny pełni funkcję członka Grupy Wysokiego Szczebla ds. DMA przy Komisji Europejskiej oraz wiceprzewodniczącego Komitetu Konkurencji OECD na 2025 rok.

Święto wszystkich konsumentów

Jak podsumowuje Prezes Tomasz Chróstny, choć suma nałożonych kar przez lata sięga miliardów złotych,

o wiele ważniejsze jest to, co dzięki działaniom Urzędu i wydawanym decyzjom zyskaliśmy wszyscy jako konsumenci. Znaczenia zdrowej konkurencji pomiędzy przedsiębiorcami i uczciwych relacji na linii konsument-sprzedawca nie sposób wprost wyrazić w "złotówkach".