20 lat polskiego GSM, czyli ważny 1996 rok

Dokładnie 20 lat temu, 16. września 1996 roku, wystartowała pierwsza, cyfrowa sieć komórkowa w Polsce. PTC pod marką Era GSM o 2 tygodnie wyprzedziła Polkomtel pod marką Plus. Prawie nikt nie wyobraża sobie teraz życia bez telefonu, ale warto przypomnieć sobie pewne wydarzenia z czasów, kiedy był on dobrem luksusowym. A było wtedy trochę zwrotów akcji i zaskakujących wydarzeń.

Zobacz: Witek nadaje #17: o początkach Polkomtela z Ryszardem Woronowiczem.

W końcu w 1995 roku pojawiły się oficjalne zapowiedzi Ministerstwa Łączności o rozpisaniu przetargu na 2 sieci standardu GSM pracujące na częstotliwości 900 MHz. Zaczęły się zawiązywać konsorcja, najczęściej z udziałem operatorów zagranicznych sieci, którzy zapewnić mieli stosowny know-how i doświadczenie. Polskie podmioty brały na swoje barki trudy finansowania szacowane na 1-2 mld dolarów, zresztą jednym z warunków uczestnictwa było nie mniej niż 51% kapitału polskiego w podmiocie. Wstępną dokumentację przetargu za około 13 tys. dolarów kupiło 61 firm (z polskich m.in. Optimus, Uniwersal i Ciech, a z zagranicznych US West, Ameritech i France Telecom oraz późniejsi zwycięzcy). Większość z specjalistów ds. rynków kapitałowych była zgodna, że ograniczenie zachodnich udziałów w konsorcjach do 49% mogło wpłynąć na ewentualne załamanie się zapowiadanych przez operatorów inwestycji.

Nigdzie na świecie inwestorzy nie zajmują się działalnością operatorską. Najczęściej jedna firma telekomunikacyjna wspomagana przez banki i fundusze inwestycyjne stara się o koncesje na GSM i prowadzi działalność operatorską - zaznaczył jeden z amerykańskich doradców, proszący o zachowanie anonimowości. To zdanie z 20-letniej perspektywy brzmi trochę śmiesznie.

Ministerstwo Łączności od dłuższego czasu przymierzało się do rozpisania przetargu, jednak najpierw na przeszkodzie stanęło wojsko, które długo zwlekało z oddaniem stosownych częstotliwości, a potem okazało się, iż ustawa o łączności z 1990 roku nie przewidywała wyłaniania operatorów na zasadzie przetargów, lecz jedynie na podstawie zezwolenia wydanego przez resort łączności. Stosowna nowelizacja ukazała się 7. lipca 1995 roku, zaś przetarg został oficjalnie ogłoszony 18. października, w Dniu Łącznościowca.

Analogowy system, na który Centertel otrzymał licencję był już w 1991 roku uważany za przemijający z uwagi na swą ograniczoną pojemność, a także na wchodzący właśnie do użytku system GSM, którego parametry oraz możliwe do świadczenia usługi wydawały się bardzo obiecujące. Zagraniczni partnerzy świadomi, że rozwój NMT jest inwestycją, która zostanie zagrożona w niedalekiej przyszłości przez GSM, dążyli do otrzymania gwarancji ze strony polskiego rządu, dotyczącej otrzymania przyszłej licencji na GSM.

W październiku 1991 roku otrzymali z Ministerstwa Łączności list intencyjny, który miał być tą gwarancją. Uważali oni, że logicznym przedłużeniem ich dotychczasowych inwestycji i działalności byłoby, zgodnie ze wspomnianym listem intencyjnym, umożliwienie Centertelowi budowy jednej z sieci GSM. Tymczasem warunki przetargu na GSM oraz statut spółki Centertel wykluczył ją i jej udziałowców, także jako inwestorów indywidualnych, z możliwości ubiegania się o licencję na GSM. Dodatkowo Minister Łączności powiedział, iż system GSM nie działa tylko na częstotliwości 900 MHz, a także na 1800, co czyniło list intencyjny mało użytecznym i stanowiło pewien wybieg prawny. W związku z tym oraz problemami i zawirowaniami w spółce (Centertel nie miał m.in. przez parę miesięcy prezesa), Ameritech postanowił wycofać się z przedsięwzięcia i startować w przetargu na sieć GSM.

Wyjaśniła się kwestia udziału w przetargu firmy Ameritech. Minister Łączności, Andrzej Zieliński, dopiero na konferencji prasowej zorganizowanej z okazji Dnia Łącznościościowca, stwierdził, że może on przystąpić do przetargu. Natomiast na pewno nie przystąpi do niego TP SA.

Przystąpienie TP SA do przetargu zaprzeczyłoby idei demonopolizacji usług telekomunikacyjnych - powiedział wtedy Krzysztof Bartnicki, rzecznik prasowy firmy.

Wg warunków przetargu, oferty można było składać do 6. stycznia 1996 roku, zaś zwycięzcy mieli być wyłonieni do końca marca. Oprócz najwyższej oferty liczyć się miał najszybszy plan rozwoju sieci i najatrakcyjniejsze warunki dla abonentów. Zwycięzcy przetargu mieli dostać taką samą liczbę kanałów radiowych w paśmie 900 MHz, pozwolenie na świadczenie usług na terenie całego kraju oraz zaoferowany miały być im jednakowe warunki współpracy z TP SA. Przetargowi z uwagą przyglądali się przyszli, potencjalni dostawcy sprzętu do budowy sieci.

Każdy z operatorów będzie chciał się związać z co najmniej dwoma dostawcami. Natomiast każdy dostawca powinien, dla czystości prowadzonych interesów, związać się tylko z jednym operatorem. Przynajmniej tak robi na całym świecie Nokia, wszędzie tam, gdzie zostaje wybrana. System GSM nie wyeliminuje jednak całkowicie systemu NMT. GSM jest bowiem częściej używany do prowadzenia rozmów międzynarodowych, a NMT - do rozmów lokalnych. Co więcej, w początkowym okresie ten pierwszy będzie częściej używany przez cudzoziemców, będących już w swoich krajach abonentami GSM, a ten drugi - przez Polaków. Pojawienie się konkurencji będzie natomiast korzystne dla użytkownika, gdyż zmusi operatorów do obniżania kosztów usług - powiedział Wojciech Pytel, prezes Nokia Polska w tamtym okresie.

Wszystko rozstrzygnęło się już 1. lutego 1996 roku mimo, iż pierwotnie wyniki planowano ogłosić w połowie marca. Do przetargu stanęły tylko 3 podmioty - Polkomtel SA, PTC Sp. z o.o. oraz C-Line (konsorcjum polskiego Ciechu i włoskiego operatora STET). Oferty oceniano na podstawie punktów przyznanych w 20 kategoriach techniczno-ekonomicznych.

Licencję nr 1 oraz wyróżnik 260-01 otrzymał Polkomtel SA, w którym udziałowcami były takie firmy, jak Teledenmark (19,25%), AirTouch (który później przekształcił się w Vodafone - 19,25 %) Polskie Sieci Energetyczne (11,5 %), Petrochemia Płock (19,25 %), KGHM Polska Miedź (19,25 %), Węglokoks (4 %), Tel-Energo (1,%), Stalexport (5,5%) oraz TelBank i BIG Bank Gdański (po 0,5 %). Polkomtel jako nazwę handlową swojej sieci wybrał Plus GSM.

Licencję nr 2 oraz wyróżnik 260-02 otrzymała Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o. o., w którym udziałowcami były takie firmy, jak Elektrim (32,5 %), US West International (22,5 %), Deutsche Telekom (a dokładniej swoim podmiotem podległym - 22,5 %), BRE Bank (5 %), Kulczyk Auto Holding (4,8 %), Elektrim Auto Invest (4,6 %), Warta (4,1 %) oraz Polpager (4 %). PTC jako nazwę handlową swojej sieci wybrało Era GSM.

Polscy operatorzy sieci cyfrowej telefonii komórkowej GSM w niespełna dwa miesiące sprzedali ponad 14 tysięcy aktywacji. Na rosnącej popularności telefonii komórkowej zyskał również Centertel - operator analogowej sieci NMT. Liczba jego klientów w całym kraju przekroczyła w październiku 120 tys.

Uwiązany przez mały zasięg - tak określał Centertel w swojej kampanii reklamowej posiadaczy aparatów GSM w sieci Plus i Era. Paradoksalnie operatorzy cyfrowej telefonii komórkowej w Polsce ograniczeni byli nie tylko przez brak stacji bazowych w całym kraju, ale również przez brak trwałych umów z TP SA. Mimo, iż w uchwalonej w tym roku ustawie o łączności TP SA uzyskała wyłączność na pośredniczenie w rozmowach zagranicznych, rościła sobie także prawo do pośredniczenia w rozmowach między operatorami GSM.

Nie interesują mnie spory finansowe powstałe na tle wykorzystywania monopolistycznej pozycji przez TP SA Umacnianie jej może jednak rzutować na wysoką cenę usług, a w konsekwencji wpływać na prawa obywatelskie - stwierdził prof. Adam Zieliński, rzecznik praw obywatelskich, zaskarżając decyzję Ministerstwa Łączności o przyznaniu koncesji na telefonię GSM do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Poparł go Andrzej Sopoćko, prezes Urzędu Antymonopolowego, dodając, iż uprzywilejowanie państwowego operatora godzi w przepisy ustawy o łączności i ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym. Gdyby NSA uchylił koncesje, Polkomtel i PTC po powtórnym ich przyznaniu mogłyby wykorzystywać inne linie transmisyjne niż posiadane przez TP SA, łączyć samodzielnie wewnętrzne elementy sieci (stacje bazowe BTS i BSC oraz centrale MSC) i pośredniczyć w rozmowach między sieciami komórkowymi. Alternatywnymi do TP S.A. sieciami telekomunikacyjnymi mogły pochwalić się Polskie Sieci Elektroenergetyczne, będące jednym z udziałowców Polkomtela, i PKP.

Kolejnym problemem były zasady wspólnych rozliczeń. Do tej pory TP SA zaproponowała operatorom sieci cyfrowych warunki rozliczeń za rozmowy z Centertelem i abonentami TP SA na zasadach bill and keep. Każdy operator w myśl porozumienia pobiera i zatrzymuje opłaty od swoich użytkowników. Na tę formę rozliczeń nie przystał jedynie Plus GSM, któremu TP SA na początku października zablokowała na 11 godzin rozmowy międzynarodowe dla jego klientów. Ostatecznie Polkomtel podpisał terminową umowę z TP SA, a Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów nałożył za to karę na Telekomunikację Polską w wysokości 1 mln zł, z której ostatecznie zapłaciła jedynie jedną czwartą. Po długich negocjacjach TP SA wymusiła także korzystny dla siebie sposób rozliczeń między klientami sieci Centertel i Era. Dopiero w kwietniu 1998 roku operatorzy sieci GSM mogli podpisać umowy o dzierżawie łączy od innych - niż TP SA - operatorów.

Plus i Era podłączyły do końca 1996 roku do swoich sieci wszystkie większe miasta Polski, a także łączące je szlaki komunikacyjne. Era GSM rozpoczęła działalność 16. września 1996 roku w Warszawie, Poznaniu, Gdańsku, Katowicach i Krakowie. Następnie podłączono abonentów z Łodzi i Wrocławia. Do końca roku stacje bazowe Ery zainstalowano w pozostałych 40 większych miastach Polski. Po Warszawie (kiedy to sieć wystartowała oficjalnie 1. października 1996 roku), 4. listopada Plus GSM podłączył klientów w Gdańsku, Poznaniu, Katowicach, Częstochowie, Wrocławiu, Gdyni, Sosnowcu, Bytomiu, Zabrzu, Gliwicach, Chorzowie i Szczecinie. Do końca roku z 21,4% terytorium Polski, 30 tys. ówczesnych posiadaczy telefonów GSM mogło zadzwonić do 36,8% mieszkańców kraju w 25 największych miastach.

Z kampanii reklamowych tworzonych dla Polkomtela przez Bates Saatchi & Saatchi i dla PTC przez D'Arcy Masius Benton & Bowles (DMB&B) w niemałym stopniu korzystał Centertel. Tym można tłumaczyć, że tylko we wrześniu 1996 roku firma sprzedała 7 tysięcy abonamentów, osiągając najlepsze wyniki sprzedaży w całej 5-letniej historii. Atutem Centertela była obecność wśród jego udziałowców TP SA i stosunkowo niskie ceny połączeń. W ciągu najbliższych kilku lat użytkownicy centertelowskiej sieci wciąż mogli dzwonić z większej liczby miejsc w Polsce niż ich "cyfrowi" koledzy.

Leszek Kamiński, pierwszy rzecznik Polkomtela powiedział, że kampanie obu operatorów GSM przypominają odwieczną wojnę toczoną między Pepsi a Colą. Nie możemy wiele wygrać ceną usług, więc bijemy się o lepszy slogan na billboardzie - dodał.

Wprowadzenie obu systemów telefonii cyfrowej oraz dalszy rozwój NMT przyczyniło się do upowszechnienia telefonów komórkowych w naszym kraju. Ministerstwo Łączności szacowało, że do końca wieku z telefonów komórkowych w Polsce będzie korzystać około miliona osób. Jak to zwykle bywa przy prognozach rozwoju tego typu przedsięwzięć szacunki te były zbyt ostrożne, a w 2001 roku wszystkie sieci miały razem ponad 10 mln aktywnych kart SIM.